ԺԱԳ ՅԱԿՈԲԵԱՆ

Ապր 1, 2021 | Հայ մեծեր

1917 – 2019

Սփիւռքահայ ամենաերկարակեաց բանաստեղծը, որ ապրեցաւ 102 տարի եւ իր կեանքին բոլոր օրերը նուիրեց հայրենասիրութեան եւ Աստուածապաշտութեան:

Ծնած է Երուսաղէմ 1 օգոստոս 1917-ին եւ մահացած է ԱՄՆ, 2 նոյեմբեր 2019-ին:

Իւրօրինակ գրող, բանաստեղծ, թատերագիր: Իր նախնական ուսոմը ստանալէ ետք իր ծննդավայրին մէջ, իր համալսարանական կրթութիւնը ստացած է Գահիրէի համալսարանէն , մասնագիտանալով քիմիագիտութեան եւ դեղագործութեան ճիւղերուն մէջ:

1958-ին հաստատուած է ԱՄՆ, Գալիֆորնիոյ Փասատենա քաղաքին մէջ:

Իր բանաստեղծութիւններուն գլխաւոր թեման եղած է հայրենաբաղձութիւնը, կարօտը, եկեղեցասիրութիւնն ու Աստուածապաշտութիւնը:

Բախտը ունեցած եմ տեսնելու եւ լսելու զինք Լիբանան, Անթիլիասի մէջ, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան կազմակերպած գրողներու համագումարի մը ընթացքին: Այն ատեն 90 տարեկան էր, սակայն զարմանալիօրէն առոյգ եւ պայծառամիտ:

Իր գործերէն յիշենք.

— Գաղտնի Ճամբան, 1937
— Մեղրալուսին, 1943
— Մարդ մը մեռաւ, 1947
— Մեսրոպաշունչ, 1947
— Ոսկէ դափնի, 1957
— Մասիսածին, 1963
— Հայատրոփ, 1970
— Ուլունքաշար, 1983

Յ. Մ.

ՌՈՒԲԷՆ ԶԱՐԴԱՐԵԱՆ

Մրտ 1, 2021 | Հայ մեծեր

1874-1915

Մեծ Եղեռնի նահատակ գրող, թարգմանիչ, հրապարակագիր, խմբագիր, բանաստեղծ եւ դաստիարակ Ռուբէն Զարդարեան ծնած է 1874-ին Արեւմտեան Հայաստանի Ուրֆայի Սեւերէկ գիւղին մէջ: Ուսում ստացած է Խարբերդի Կեդրոնական վարժարանին մէջ եւ Թլկատինցիի վարժարանին մէջ:

Եղած է գործօն անդամ ՀՅԴ կուսակցութեան: Խմբագրած է Ռազմիկ եւ Ազատամարտ թերթերը, որոնց մէջ իր հայրենասիրական խմբագրականներով խրախուսած է հայերը, անոնց մէջ վառ պահելու համար հայու ազատատենչ ոգին: 1897-1903 որպէս տնօրէն կը պաշտօնավարէ Մեզրէի Կեդրոնական վարժարանին մէջ:

Ազգային-կուսակցական իր գործունէութեանց պատճառով ալ բանտարկուած է թրքական իշխանութեան կողմէ: Ազատ արձակուելէ ետք կ՛անցնի Պուլկարիա, Ֆիլիպպէ, ուր կը հիմնէ Ռազմիկ եռօրեայ թերթը: 1909-ի Օսմանեան սահմանադրութեան հռչակումէն ետք կը վերադառնայ Պոլիս եւ կը խմբագրէ Ազատամարտ թերթը:

Իր «Մեղրագետ» հայերէն լեզուի եւ գրականութեան դպրոցական դասագիրքերը սերունդներ դաստիարակած են ազգային ոգիով:

Ապրիլ 24, 1915-ին կը ձերբակալուի իր նման հարիւրաւոր մտաւորականներու հետ, որոնք դարձան Օսմանեան թուրքիոյ հայաջինջ ծրագրի առաջին զոհերը: Իր մահկանացուն կը կնքէ Անգարայի մօտ, Այաշի բանտին մէջ:

Իր «Ցայգալոյս» գիրքը 1910-ին Պոլիս հրատարակուելէ ետք, բազմաթիւ վերահրատարակութիւններ ունեցաւ զանազան քաղաքներու մէջ, ինչպէս Վենետիկ, Երեւան, Պէյրութ, Իսթանպուլ եւ այլուր: Իր մէկ պատմուածքը «Գամփռը» խորագրով, մեծ ընդունելութիւն գտաւ եւ դեռ կը շարունակէ գտնել ընթերցասէր հասարակութեան մօտ: Իր որդին՝ ֆրանսա ապրող Հրաչ Զարդարեան, հօր նման ծանօթ գրող է:

Յարգանք իր յիշատակին:

ՄԱՏԹԷՈՍ ԶԱՐԻՖԵԱՆ

Փտր 1, 2021 | Հայ մեծեր

1894 – 1924

Արեւմտահայ քնարական բանաստեղծութեան վերջին ներկայացուցիչը, որ թէեւ կրցաւ հայկական կոտորածներէն խուսափիլ, սակայն թոքախտը հալածեց զինք եւ հազիւ 30 տարեկան, հեռացաւ այս աշխարհէն, իր ետին թողելով փունջ մը գեղանուշ բանաստեղծութիւններ, որոնք ցարդ հաճոյքով եւ յուզումով կը կարդացուին եւ բեմերէն կ’արտասանուին:

Ծնած է Պոլիս 1894-ին. Նախնական ուսումը ստանալէ ետք իր ծննդավայրին մէջ, կը յաճախէ Պարտիզակի Ռոպերթ Քոլէճը, ապա Պոլսոյ Պէրպէրեան վարժարանը, որ կ’աւարտէ 1913-ին պսակաւոր արուեստից տիտղոսով:

Որպէս ուսուցիչ կը պաշտօնավարէ Ատանայի հայկական դպրոցին մէջ, դասաւանդելով Անգլերէն լեզու եւ մարմնամարզ: Թոքախտով կը հիւանդանայ ու կ’անցնի Լիբանան բուժուելու համար: Երբ կը վերադառնայ 1914-ին կը զօրակոչուի Օսմանեան բանակ: Կը գործէ որպէս հիւանդապահ բանակին մէջ: Բախումներ կ’ունենայ իր վերակացուներուն հետ ու որոշ շրջան մը կը բանտարկուի, ապա կ’աքսորուի, սակայն բարեկամներու միջամտութեամբ ազատ կ’արձակուի:

Զինադադարէն յետոյ անգլիական բանակին մէջ կ’աշխատի որպէս թարգմանիչ: Կ’այցելէ գաւառները ու կը նուիրուի հայու բեկորներու հաւաքման գործին:

Հակառակ որ մարզիկ էր ու մարզանքի ալ ուսուցիչ, թոքախտը չի խնայեր զինք ու կը մահանայ 1924-ին:

Գրել սկսած է ուշ, քսանվեց տարեկանին ու մինչեւ մահ՝ միայն չորս տարիներու ընթացքին քնքուշ բանաստեղծութիւններու գեղեցիկ փունջ մը ձգած է:

• Տխրութեան եւ Խաղաղութեան Երգեր, 1921
• Կեանքի եւ Մահուան Երգեր, 1922

Իր գործերը յաճախ արժանացած են մէկէ աւելի հրատարակութեանց՝ Պիլիս, Լիբանան, Վենետիկ, Հայաստան: Լիբանանահայ ծանօթ գրագիտուհի Սիրան Սեզան իր քոյրն է, որ երկար տարիներ Պէյրութի մէջ հրատարակեց «Երիտասարդ Հայուհի» ամսագիրը: Կարդացէք անպայման Մ. Զարիֆեանի «Խենթը» երկարաշունչ քերթուածը, կարելի է գտնել Google-ի մէջ:

ՄՈՒՇԵՂ ԻՇԽԱՆ

Հնվ 2, 2021 | Հայ մեծեր

1914-1990

Լիբանանահայ բանաստեղծ, արձակագիր, թատերագիր, գրաքննադատ, մանկավարժ:

Ծնած է 1914-ին Սիվրիհիսարի մէջ (Թուրքիա): Մահացած է Պէյրութի մէջ 1990-ին:

Բուն անունով Մուշեղ Ճենտէրէճեան:

1915-ին ընտանեօք կ՛աքսորուին Տէր Զօր: 1918-ին կը վերադառնան ու 1923-ին կը փոխադրուին Դամասկոս: 1928-ին կ՛աւարտէ Դամասկոսի Ազգ. Վարժարանը:

1928-1930 Կիպրոսի Մելգոնեան հաստատութեան մէջ կ՛աշակերտէ Յակոբ Օշականին:

1935-ին Լեւոն Շանթի եւ Նիկոլ Աղբալեանի հմնած Պէյրութի ճեմարան: 1938-1940 ին Պելճիքա, Պրիւքսէլի համալսարանին մէջ կը հետեւի մանկավարժութեան եւ գրականութեան:

1941-1951 կը խմբագրէ Ազդակ օրաթերթը: Ճեմարանին մէջ կը դասաւանդէ հայ գրականութիւն: Երեւանի մէջ Թիւ 5  հիմնական դպրոցը կը կոչուի իր անունով:

Իր գրական գործերէն են.

Տուներու երգը – 1936, Հայաստան – 1946, Կեանք ու երազ – 1949

Ոսկի աշուն – 1963, Տառապանք — 1968

Իսկ թատերգութիւններէն յիշենք.

Մեռնիլը որքան դժուար է, Սառնարանէն ելած մարդը, Կիլիկիոյ Արքան

Հացի եւ լոյսի համար, Հացի եւ Սիրոյ համար, Մնաս բարով մանկութիւն եւ այլն:

Իր բանաստեղծութիւններէն շատ սիրուած են եւ յաճախ արտասանուած բեմերէն՝

«Հայ մամիկին աղօթքը» եւ «Նամակ Կաղանդ Պապային:»

ՍԻՄՈՆ ՍԻՄՈՆԵԱՆ

Դկտ 1, 2020 | Հայ մեծեր

1914 Այնթապ-1986 Պէյրութ

Սփիւռքահայ գրագէտ, հրապարակագիր, խմբագիր, ուսուցիչ:

Սասունցի ծնողներու զաւակ, ծնած է Այնթապ, ուր նաեւ ստացած է իր նախնական ուսումը, ապա 1921-ին տեղահանուած են ընտանեօք եւ կայք հաստատած Հալէպի մէջ, ուր շարունակած է իր ուսումը: Ապա անցած է Լիբանան եւ Անթիլիասի կաթողիկոսութեան դպրեվանքին մէջ շարունակած է ուսումը, ուր ապագային դասաւանդած է գրաբար եւ հայ մատենագիտութիւն:

Պէյրութի մէջ բացած է իր սեփական «Սեւան» տպարան-հրատարակչատունը: Այս տպարանէն լոյս տեսած են որակաւոր գրական եւ պատմական գիրքեր, յատկապէս իր հեղինակած Հայոց Պատմութեան եւ Հայերէնի դասագիրքերու շարքերը:

Հիմնած է «Սփիւռք» շաբաթաթերթը, որ դարձած է ընթերցող հասարակութեան սիրելի թերթը իր հայրենասիրական խմբագրականներով եւ գրական ստեղծագործութիւններով, մասնաւորաբար նոր սերունդին յատկացուած գրական էջով՝ «Սփիւռք Գարուն» խորագրով, որուն մասնակիցներէն քանիներ ապագային դարձան որակաւոր գրողներ:

«Սփիւռք» շաբաթաթերթին մէջ յաճախ անդրադարձած է Արցախին եւ Նախիջեւանին ու պահանջած, որ անոնք վերադառնան Հայաստանին: Յաճախակի հրատարակած այսօրինակ յօդուածներուն պատճառով Խորհրդային իշխանութիւնները արգելք դրած են իր Հայաստան այցելութեան:

Իր Սասունցիի արմատները զինք մղած են որ իր պատմուածքներուն հերոսները մեծամասնութեամբ ըլլան սասունցիներ:

Իր գործերէն յիշենք «Խմբապետ Ասլանի աղջիկը», «Լեռնականներու վերջալոյսը», «Սիփանայ քաջեր», «Լեռ եւ ճակատագիր», «Անժամանդրոս» եւ այլն:

Իր մահէն առաջ իր տպարանէն լոյս ընծայեց մեծածաւալ քարտէսը պատմական Հայաստանի: Օր մը երբ զինք կ՛այցելէին ծանօթ գրողներ, անոնց ներկայութեան քարտէսը գետին կը փռէ ու վրան կը պառկի ըսելով «Ահա՛ ես իմ Հայաստանիս մէջ եմ»:

Սիմոնեանի մտերմութիւնը վայելած եմ յաճախ եւ ունկնդրած իր համով-հոտով պատմութիւններն ու յուշերը:

Ս. Սիմոնեան մահացաւ 1986-ին:

Յ. Մ.

ՄԿՐՏԻՉ ՊԷՇԻԿԹԱՇԼԵԱՆ

Նյմ 2, 2020 | Հայ մեծեր

Արեւմտահայ բանաստեղծ եւ թատերագիր, ծնած է Պոլիս 1828-ին եւ մահացած 1868-ին: Կը նկատուի Արեւմտահայ Զարթօնքի շրջանի առաջին ռահվիրաներէն: Նախակրթութիւնը Պոլսոյ մէջ ստանալէ ետք, ուսանած է Իտալիոյ Մուրատեան վարժարանին մէջ: Վերադարձած է Պոլիս եւ ծաւալած հասարակական գործունէութիւն: Եղած է հիմնադիրը «Համազգեաց» ընկերութեան: Ունեցած է մանկավարժական-հայրենասիրական լայն գործունէութիւն, յատկապէս օտարախօս հայ մանուկներուն հայերէն սորվեցնելով: Գրած է գրաբարախառն հայերէնով:

Իր նշանաւոր «Մահ քաջորդւոյն» բանաստղծութենէն քանի մը տուն կը ներկայացնեմ, որոնք շատ նշանակալից են պատերազմի այս օրերուն:

Յ. Մ.

…

«Կարմիր կայլակք ցայտին վէրքէս,

Սակայն, մա՛յր իմ, նայէ չորս դին,

Զարիւնռուշտ թուրքերն տե՛ս,

Հազարներով փռուած գետին,

Կերաւ զանոնք սուր մեր, ու դուն

Ուրախ լուրեր տար ի Զէյթուն:

Մռնչեցին ինչպէս վիշապ,

Ու մեր վրայ յարձակեցան,

Ո՜վ հայրենիք, ի սուր, ի բոց,

Քու համար մեր սիրտք վառեցան,

Կարմիր ներկան ձորք մեր՝ ու դուն

Ուրախ լուրեր տար ի Զէյթուն:

Ու ծափ զարկին մեր հարց ոսկերք,

Զի չէ մեռած հայոց կրակ,

Ու ցնծացին այնչափ զոհեր,

Զի լուծաւ վրէժ յարեան վտակ,

Խնդաց Մասիս, մա՛յր իմ, եւ դուն

Ուրախ լուրեր տար ի Զէյթուն»…