Մրտ 4, 2022 | Տարեգրության այս օրը
1917 թ. այս օրը Ռուսաստանի կառավարությունն ընդունեց որոշում «Խղճի և ազգային սահմանափակումների վերացման մասին»: Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գևորգ 5-րդը հուսավառված հայության անունից հեռագիր հղեց Պետդումային, որում Ժամանակավոր կառավարությունը դիտվում էր փոքր ժողովուրդների, այդ թվում և հայերի միակ պաշտպան, և հույս էր հայտնվում, որ Ռուսաստանը նախկին տաճկական վիլայեթներում կստեղծի Հայաստան: Այդ հույսը ի դերև ելավ մեկ ամիս անց ընդունված նոր որոշմամբ:
1919: Հայկական գործերի կոմիսարիատի ներկայացմամբ Ռուսաստանի Ժողկոմխորհը Լենինի ստորագրությամբ, ընդունեց «Մոսկվայի հայկական ինստիտուտի մասին» դեկրետը, որով Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանը վերածվեց Առաջավոր Ասիայի ինստիտուտի, այնուհետև՝ Արևելյան կենդանի լեզուների կենտրոնական ինստիտուտի: 2 տարի անց՝ 1921-ին, Լազարյան ճեմարանը վերանվանվեց «Խորհրդային Հայաստանի մշակույթի տուն»: Այժմ Մոսկվայի «Հայկական նրբանցք» անունը կրող փողոցում գտնվող այդ շենքը հանձնված է ՌԴ-ում Հայաստանի դեսպանությանը:
1922: Հայաստանի Ժողկոմխորհն ընդունեց դեկրետ ուղղագրության ռեֆորմի մասին:
1965: Վերակառուցումից հետո, բացվեց Երևանի Սունդուկյանի անվան թատրոնի շենքը: Մինչ այդ սունդուկյանցիները հանդես էին գալիս Ստանիսլավսկու անվան թատրոնի շենքում:
___
1811: Կ.Պոլսում ծնվել է տպարանատեր-հրատարակիչ, գրաձուլիչ, հայկական նոր տպատառերի ստեղծող Հովհաննես Մյուհենտիսյանը: Պոլսում հրատարակել է ավելի քան 200 անուն գիրք, պարբերականներ: Մեծ վաստակ ունի թուրքական տպագրության զարգացման գործում, նրան անվանել են «թուրքական Գուտենբերգ»: Մահացել է 1891-Պոլսում:
1844: Կ.Պոլսում ծնվել է հայագետ, լեզվաբան Նորայր Բյուզանդացին (հայտնի է նաև որպես Ստեփան Գազեզյան, Ճեզմեճյան, Հարություն Թերզյան): Աշակերտել է Ղևոնդ Ալիշանին: 26 տարեկանում հրաժարվել է հոգևոր կոչումից, հայագիտական գործունեություն ծավալել Փարիզում, Պոլսում, Ստոկհոլմում: Մահացել է 1916-ին Պոլսում: 8 տարի անց աճյունը տեղափոխվել էՍտոկհոլմ:
1893: Սյունիքի Կալեր գյուղում ծնվել է անվանի բանասեր, հայագետ-արևելագետ, թարգմանիչ, ԳԱԱ ակադեմիկոս, գիտ. վաստ. գործիչ Կարապետ Մելիք-Օհանջանյանը: 1937-ին անհիմն բռնադատվել է, 5 տարի անց՝ արդարացվել: Մահացել է 1970-ին:
1911: Ջավախքի Փոքր Խանչալի գյուղում ծնվել էպատմական գիտությունների դոկտոր, ազգագրագետ Վարդ Բդոյանը: Հավաքել և հրատարակել է հայ ազգագրությանն ու բանահյուսությանը վերաբերող նյութեր: Հեղինակ է «Հայ ազգագրություն» ուսումնական ձեռնարկի: Մահացել է 1986-ին Երևանում:
1937: Երևանում ծնվել է Հայաստանի ժող. նկարիչ Ռուդոլֆ Խաչատրյանը: Արժանացել է Երիտասարդության Վիեննայի համաշխարհային 7-րդ փառատոնի բրոնզե և Անդրկովկասյան առաջին Բիենալեի ոսկե մեդալի:
1941: Երևանում ծնվել է պատմ. գիտ. դ-ր պրոֆ., քարտեզագետ, Բնությանև հասարակության մասին գիտությունների միջազգային ակադեմիայի իսկական անդամ Բաբկեն Հարությունյանը: Եղել է ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի դեկան, «Հայկական սովետական հանրագիտարանի» 13-հատորյակի, նաև «Հայկական հարց» հանրագիտարանի քարտեզների հեղինակն է:
1951: Երևանում ծնվել է բժշկ. գիտ. դ-ր պրոֆ. Սեմյոն Օրդույանը:Առաջարկել է լյարդի, լեղուղիների սուր և խրոնիկական բորբոքային հիվանդությունների բուժմանժամանակակից եղանակներ: 1999-2001 թթ. եղել է ԶՈՒ գլխավոր վիրաբույժը:
___
1877: Ամերիկացի գյուտարար Էմիլ Բեռլիները ստեղծեց խոսափողը:
1880: Ամերիկյան «Նյու Յորք Դեյլի գրաֆիկ» թերթի մարտի 4-ի համարում հրապարակվեց աշխարհում առաջին լուսանկարի վերատպությունը:
Մրտ 2, 2022 | Տարեգրության այս օրը
1902: Այս օրը Ռիգայի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ուսանողությունը կազմակերպեց խոշոր դասադուլ, որի ղեկավար Ստեփան Շահումյանը հեռացվեց ինստիտուտից և արտաքսվեց Կովկաս:
1992: Հայաստանը դարձավ ՄԱԿ-ի անդամ:
___
1921: Կիսլովոդսկում ծնվել է ՌԴ վաստ. և Ուկրաինայի ժող.արտիստ, դիրիժոր Գուրգեն Կարապետյանը: Ավարտել է Երևանի Կոմիտասի անվան պետ. կոնսերվատորիան (դասատու՝ Կոնստանտին Սարաջև), եղել Երևանի Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի թատրոնի, Կույբիշևի և Վորոնեժի սիմֆոնիկ նվագախմբերի դիրիժոր, Վլադիկավկազի և Դնեպրոպետրովսկի սիմֆոնիկ նվագախմբերի գեղ. ղեկավար և գլխ.դիրիժոր: Մահացել է 1986-ինԴնեպրոպետրովսկում:
1831: Ծ նվել է գերմանացի արևելագետ, հայագետ Ալֆրեդ Գուտշմիդը: Ուսումնասիրությունները նվիրված են Խորենացու և Ագաթանգեղոսի աղբյուրագիտական քննությանը:
1853: Ղրիմի մարզի Կարասուբազար գյուղում(այժմ՝ ք. Բելոգորսկ) ծնվել է անվանի խմբավար և երգահան Քրիստափոր Կարա-Մուրզան: Ստեղծել է90-ից ավելի խառը երգչախումբ, 1880-ին Թիֆլիսի Արծրունու թատրոնում նրա կազմակերպած առաջին հայկական երգչախմբային համերգը վերածվել է ազգային տոնի: Ապրել է 49 տարի: Մահացել է Թիֆլիսում:
1855: Երևանում ծնվել է դրամատուրգ, մշակութային գործիչ, Հայաստանի առաջին պետթատրոնի (այժմ Սունդուկյանի անվան) հիմնադիրներից Էմին Տեր-Գրիգորյանը: Հանդես է եկել իբրև դերասան, ռեժիսոր և նկարիչ: Հրատարակել է «Երևանի հայտարարություններ» թերթը: Գրել է ֆարսեր, վոդևիլներ, դրամաներ, որոնք բեմադրվել են Երևանում, Թիֆլիսում: Մահացել է 1939-ին:
1908: Ղափանում ծնվել էԽՍՀՄ ԳԱ թղթ. անդամ,ՀՀ ԳԱակադեմիկոս, ֆիզիոլոգ Արտաշես Քարամյանը: Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին գործող բանակի հոսպիտալներում աշխատել է որպես նյարդավիրաբույժ, ա յնուհետև՝ ԽՍՀՄ ԳԱ Պավլովի անվան ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտում՝ ակադեմիկոս Լևոն Օրբելու ղեկավարությամբ: Սեչենովի անվան էվոլյուցիոն ֆիզիոլոգիայի և կենսաքիմիայի ինստիտուտում եղել է կենտրոնական նյարդային համակարգի համեմատական ֆիզիոլոգիայի լաբորատորիայի, միաժամանակ՝ էվոլյուցիոն ֆիզիոլոգիայի բաժնի վարիչ: Մահացել է 1989-ին Լենինգրադում:
1909: Արևմտյան Հայաստանի Խարբերդի նահանգի Աշոտավան (այժմ՝ Աշվան) գյուղում ծնվել է ամերիկահայ քանդակագործ, նկարիչ Խորեն Տեր-Հարությանը (Տեր-Հարությունյան): Տիրապետել է բրոնզի, տարբեր փայտերի և քարերի քանդակման ձևերին և մշակման եղանակներին: Աշխարհի տարբեր երկրներում ունեցել է 23 անհատական ցուցահանդես: Եղեռն տեսած նկարչի արվեստում ուրույն տեղ է գտել հայկական թեման: Նրա «Հայաստանի վերածնունդ» քանդակըզարդարում է Երևանի Օղակաձև զբոսայգին: Քանդակագործը մայր հայրենիքինէնվիրելմոտ 300 նկար ու քանդակ: Դրանք պահվում են ՀԱՊ-ի մասնաճյուղում՝ Վաղարշապատի Խորեն Տեր-Հարությանի թանգարանում: Քանդակագործը 82 տարեկանումզոհվել է ավտովթարից Նյու Յորքում:
1929: Վարդենիսի շրջանի Խաչաղբյուր գյուղում ծնվել է Հայաստանում տնտեսագիտական ժողովրդագրության դպրոցի հիմնադիրներից, ԳԱԱ ակադեմիկոս, ԳԱԱ տնտեսագիտության ինստիտուտի տնօրեն Վլադիմիր Խոջաբեկյանը: Նրա մշակած եղանակով կանխատեսվել են մինչև 2016 թ.-ն յուրաքանչյուր տարվա համար հանրապետության բնակչության սեռատարիքային թվակազմի փոփոխությունները:
1933: Ախալցխայում ծնվել է գիտ. վաստ. գործիչ, ԳԱԱ ակադեմիկոս, պրոֆ., գրող-թարգմանիչ, գրականագետ Լևոն Մկրտչյանը: Եղել է «ՀայաստանՈւկրաինա» ընկերության նախագահ, Երևանի հայ-սլավոնական համալսարանի ռեկտոր: Մահացել է 2001-ին:
___
1855 թ. այս օրը կյանքի 59-րդ տարում վախճանվեց ռուսական կայսր Նիկոլայ Առաջին Ռոմանովը: Նրա գահակալության ընթացքում Արևելյան Հայաստանը մտավ Ռուսաստանի կազմի մեջ, ստեղծվեց Հայկական մարզը, սահմանափակվեցին հայ եկեղեցու իրավունքները, վերացվեցին հայ գաղթավայրերի արտոնությունները, հալածվեցին հայ ազգային շատ գործիչներ: 1837-ին Նիկոլայ Առաջինը այցելել է Հայաստան: Նրա այցից հետո Գյումրին վերածվել է բերդ-ամրոցի և կոչվել Ալեքսանդրապոլ:
1931: Ծնվել է ԽՍՀՄ առաջին և վերջին ղեկավարՄիխայիլ Գորբաչովը: Նրա ղեկավարության տարիները ինչպես ողջ ԽՍՀՄ-ում, այնպես էլ Հայաստանում, մարդկանց մեր հիշողության մեջ մնացել են որպես «վերակառուցման» ժամանակաշրջան:
Փտր 27, 2022 | Տարեգրության այս օրը
1988: Արցախյան շարժումը խեղդելու նպատակով Ադրբեջանի Սումգայիթ քաղաքում սկսվեցին և 3 օր անարգել շարունակվեցին հայկական ջարդերը: (ավելին …)
